DE CÓMO ESPAÑA CONQUISTÓ A NAVARRA Y LA RETUVO.

Leipzig, Alemania, 1849, Wilhem Gottlieb Soldanek (1803-1869) «Wie Navarra spanisch ward und blieb» idatzi zuen, honela euskaratu daitekeena: «Espainiak Nafarroa nola konkistatu eta atxiki zuen». Idazlea historialari, irakasle eta politikari germaniarra zen, bai eta Giessengo Unibertsitateko doktore ere.

Aditu alemaniarrak lan honetan, konkistaren unetik bertatik Espainiak Nafarroako erresumaren zati handiena okupatu eta bereganatzeko justifikazio gisa erabili zituen argudio juridiko guztiak aztertzen ditu. Aita Santuaren buldak, eskubide dinastikoak, itun diplomatikoak eta Fernando Katolikoak, Karlos V.ak eta Filipe II.ak, hurrenez hurren, baliatutako argudioak banan-banan ezeztatzen ditu. Horretarako, Soldanek bere garaian ezagunak ziren bigarren mailako iturriak erabiltzen ditu, eta kontu handiz maneiatzen eta aztertzen ditu historialari adituaren zorroztasunarekin.

Lan hau, ondo idatzitako ikerketa fidagarria izateaz gain, garai hartako alemaniar historiografia itzaltsuak Nafarroaren konkistaren gaiari eskaini zion lan bakarra izatearen merezimendua du. Soldan ez da ez frantsesa, ez espainiarra, ez nafarra; hortaz, gaia abertzaletasunik gabe aztertzen du.